De Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s) willen niet alleen de ongelijkheid tussen staten verminderen, maar ook de ongelijkheid in de landen zelf. Ze streven naar een duurzame wereld met brede welvaart en welzijn voor iedereen. SDG 10 streeft er bijvoorbeeld naar om tegen 2030 de sociale, economische en politieke integratie van iedereen te bevorderen, ongeacht hun leeftijd, geslacht, beperkingen, etniciteit, huidskleur, afkomst, geloofsovertuiging of economische status, en hun gelijke kansen te verzekeren. Naast SDG 10 komen in Friesland en met name voor de jonge agrariërs ook nog andere SDG’s in beeld, zoals 2, Geen honger, wel duurzame landbouw en goede voeding; 4, Goede kwaliteit van onderwijs voor iedereen; 6, Schoon water en sanitaire voorzieningen en duurzaam omgaan met water; 8, Goede banen, duurzame economische groei en eerlijke verdeling van welvaart; 12, Verantwoorde consumptie en productie; 15 Beschermde ecosystemen, bossen en biodiversiteit.
De Friese paradox
Ook in Friesland is sociale samenhang onontbeerlijk voor het goed functioneren van de samenleving (SDG 11, Duurzame, veilige en veerkrachtige steden en gemeenschappen). Nu is Friesland in Nederland een bijzonder geval. Er zijn veel studies gedaan naar welvaart, sociaal economische klasse, opleiding, gezondheid en welzijn die altijd een verband laten zien tussen de mate van welvaart en het geluksgevoel van mensen. Friesland scoort ten opzichte van Nederland gemiddeld laag in zaken zoals inkomen en opleiding, en zou daarom ook laag moeten scoren op welzijnsindicatoren als ervaren geluk, gezondheid en het doen van vrijwilligerswerk. Maar dat blijkt niet het geval. Ondanks de lage scores op economische indicatoren scoort Friesland hoog op tal van welzijnsindicatoren. Dat wordt de Friese paradox genoemd: het financieel minder hebben, maar toch gelukkiger zijn.
De Friezen geven zelf aan dat verschillende factoren daarbij een rol spelen, zoals rust en ruimte, sterke sociale samenhang, een egalitaire gemeenschap met een eigen taal en cultuur, veiligheid en autonomie. Friesland zou een voorbeeld zijn. Brede welvaart, een betere balans tussen economische en ecologische en sociale waarden. Kwaliteit van leven die minder ten koste gaat van toekomstige generaties en mensen elders in de wereld.
De uitdaging voor jonge boeren
De werkelijkheid is echter weerbarstiger. Gemiddelden zijn bedrieglijk. Je kunt makkelijk verdrinken in een rivier die gemiddeld een meter diep is. Ondanks het streven naar een ongedeelde gemeente waarin iedereen gelijke kansen heeft, geldt Leeuwarden als landelijke probleemstad op sociaal gebied, vooral vanwege de hoge werkloosheid en de armoede.
Op het platteland hebben vooral de jonge agrariërs de afgelopen periode wel gesproken over hun uitdagingen: over bijvoorbeeld de geestelijke gezondheid in hun sector (zie De Uitkijkers; www.deuitkijkers.nl). Hoe houd je het gezonde boerenverstand gezond. Hoe ziet een duurzame, democratische, milieuvriendelijke en kansrijke toekomst er uit voor alle boeren, maar vooral voor de komende generaties. Hoe kunnen landbouw, landschap en leefomgeving optimaal en duurzaam verweven zijn. Op welke manier kan de regelgeving daarin een bijdrage leveren. Jonge boeren zijn wat dat betreft maar gematigd optimistisch.
Het goede nieuws is dat de problemen onderkend worden en dat er van alles aan gedaan wordt.
Jonge boeren hebben naast zorgen ook tegelijkertijd ideeën om de nieuwe generatie boeren een toekomst kunnen bieden. Ze verenigen zich in Fryslân om het met elkaar daarover te hebben. Innovatie en een betaalbare boterham is het streven.
De Kanselarij is een zogeheten SDG-house bijvoorbeeld, van waaruit de VN-doelen op het gebied van duurzaamheid en sociale ontwikkeling gestimuleerd worden. De Vereniging Circulair Friesland zit in het pand, net als het Innovatiepact Friesland en ondernemers- en onderwijsclubs. Hier moeten ‘nieuwe verbindingen ontstaan, die de ondernemende en innovatieve kracht van Friesland vergroten’.
In die zin is Friesland zeker een voorbeeld, ook bij de grote vraagstukken die op wereldschaal spelen. Denk aan klimaatverandering, de energietransitie, de biodiversiteitcrisis, het stikstofoverschot en het tekort aan grondstoffen.
Tijdens het SDG Café in de Kanselarij op 16 april 2024, dat we samen organiseren met de Friese SDG-Hub, De Uitkijkers, zal Bastiaan Pellikaan van Aeres spreken over het beroepsonderwijs in de noordelijke regio en zal een vertegenwoordiger van het IPF vertellen hoe men in Friesland de problemen aanpakt: welke stappen al gezet zijn en welke route nog gevolgd gaat worden.
We hopen op pitches van het Fries Sociaal Planbureau (‘Wonen en werken in het Noorden’), van de SDG Commissie Leeuwarden en van ondernemers die deelnemen in het IPF. En we hopen vooral te horen van de jonge boeren zelf.
Samen met de deelnemers hopen we zo beter zicht te krijgen op de ontwikkelingen in Friesland en wat we daarvan kunnen leren voor het bereiken van de SDG’s in de wereld. Brede welvaart voor iedereen.
Brede welvaart
Sinds een aantal jaar wordt welvaart breder opgevat dan alleen bbp. Onderzoekers en beleidmakers hebben meer aandacht voor kwaliteit van leven, duurzaamheid en het welzijn en welbevinden van mensen. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceert jaarlijks een monitor om de ontwikkeling van deze brede welvaart te kwantificeren, landelijk sinds 2018 en regionaal sinds 2020. Hierbij worden cijfers op verschillende thema’s en vanuit meerdere dimensies (hier en nu, later en elders) gebundeld. Zo wordt het gemakkelijker om een integraal beeld te schetsen van de brede welvaart.
In de regionale Monitor Brede Welvaart van het CBS wordt de brede welvaart van gemeentes, provincies en COROP-gebieden in kaart gebracht. Aan de hand van 42 indicatoren geeft de monitor een breed en divers beeld van de staat en ontwikkeling van de regionale samenleving.
Brede welvaart in Fryslân
Met betrekking tot Fryslân, heeft Planbureau Fryslân de CBS-cijfers voor de Friese regio’s toegankelijk en bruikbaar op een rij gezet en van een eerste duiding voorzien. Aanvullend op cijfers uit de regionale CBS-monitor brede welvaart legt het Planbureau daar een ‘Friese schil’ omheen met extra thema’s en relevante Friese cijfers. Hierbij zijn soms thema’s toegevoegd, en soms bijbestaande thema’s extra CBS-cijfers toegevoegd die in eerdere analyses van brede welvaart nog niet zijn meegenomen, zoals de cijfers over armoede. Daarnaast zijn cijfers die zijn opgehaald met het Panel Fryslân toegevoegd om meer inzicht te geven in het perspectief van inwonersbij de betreffende thema’s.
Zo is het mogelijk brede welvaart in de verschillende Friese regio’s onderling te vergelijken, maar ook te vergelijken met brede welvaart in de provincie als geheel.